Kajwalja - Absolutna wolność. Zrozumieć Jogasutry Patańdżalego.

M. Govindan

Jaki jest ostateczny cel jogi? W czwartej, ostatniej części Jogasutr Patańdżali udziela odpowiedzi na to pytanie, stwierdzając, że jest nim  kajwalja. Większość tłumaczy i komentatorów oddaje ten termin jako „jedyność” - zwłaszcza ci, którzy podkreślają dualizm filozoficznej myśli Patańdżalego. Uznali oni, że najwyższym celem urzeczywistnionej duszy jest odłączenie się od fizycznego wymiaru egzystencji. Rozziew między duchem a ciałem to częsty motyw w literaturze poświęconej duchowości. Choć krija joga Patańdżalego opiera się na filozofii sankhji, zasadzającej się na przeciwstawieniu Puruszy (czystej świadomości, Jaźni, Widza, podmiotu poznania) Prakryti (naturze, Widzianemu, przedmiotowi poznania), w mojej książce The Kriya Yoga Sutras of Patanjali and the Siddhas, wykazuję, że na filozofię i teologię Patańdżalego wpływ wywarła również tantra, a w szczególności siddhanta. W tym nowym ujęciu zarysowuje się inne, bardziej precyzyjne, znaczenie terminu kajwalja jako absolutna wolność.

Ponieważ kajwalja stanowi cel jogi klasycznej, ważne, by w pełni rozumieć znaczenie tego pojęcia. Większość interpretatorów, w tym Georg Feuerstein, dochodzi do dość pesymistycznego wniosku, że osiągnięcie „Jedyności” w ujęciu Patańdżalego wymaga porzucenia tego świata, gdy już dostąpimy najwyższego stanu „nierozróżniającego poznawczego skupienia” (I.18), zwanego asamprajnata samadhi. Tego rodzaju konstatacja wyrasta być może z negatywnego stosunku do natury, a zwłaszcza natury ludzkiej, który jest powszechny w tradycjach duchowych, zwłaszcza tych związanych z ascetyzmem. W nastawieniu tym kryje się założenie, że prawa przyrody są nieodwoływalne, a więc jedyny sposobem, by je przekroczyć, to odwrócić się od świata. Działając tak, pomija się jednak wielki potencjał urzeczywistnionej duszy do przekształcenia swojej intelektualnej, mentalnej, witalnej i fizycznej powłoki. Siddhowie, a bardziej współcześnie Sri Aurobindo, oraz autorzy tacy jak Ken Wilbur podkreślali naszą zdolność do tego rodzaju przemiany i to nie tylko w wymiarze jednostkowym, lecz także kolektywnym. Traktująca o tym literatura siddhów jest jednak dużo starsza i stanowi bogactwo tekstów, które aż do niedawna  znane były tylko wąskiej garstce inicjowanych.

Patańdżali mówi o tym na samym początku swojego traktatu: „WTEDY – STAN WIDZA W SWOJEJ NATURZE” (I.3), [tłum. Leon Cyboran]. Oznacza to, że dusza jednostkowa, dżiwa, rozpręża się i przyjmuje swoją prawdziwą formę - formę Śiwy, Najwyższej Świadomości. Doskonałość poznawczego skupienia, które rozwija się kolejnymi etapami, w ujęciu Patańdżalego i siddhów, powoduje przemianę na wielu poziomach. Zwykła ludzka natura, która wcześniej była polem współgrania inherentnych cech (gun), ustępuje miejsca naturze wyższej (swarupie): "PRZECIWROZWÓJ GUN, PUSTYCH DLA PURUSZY – TO JEDYNOŚĆ (kajwalja), LUB MOC PODMIOTU ŚWIADOMOŚCI UTRZYMUJACA SIĘ W SWOJEJ NATURZE” (Jogasutry IV.34, tłum. Leon Cyboran).

Termin swarupa dosłownie oznacza prawdziwą formę przynależną danej rzeczy, jej czystą naturę. Tirumular i inni siddhowie często określali ją jako „samoiluminacyjne przejawianie się rzeczy”. Po tamilsku termin ten brzmi "soruba", a stan samdhi, który osiągnęli Babadżi i siddhowie, określa się mianem "soruba samadhi," czyli taki, w którym ciało promienieje złotym blaskiem. Oznacza to, że prawa rządzące naszą zwykłą ludzką kondycją – w tym oddziaływanie gun - zostały przekroczone i ujawniła się w nas wyższa natura, którą Sri Aurobindo nazywał „ponadumysłową”.

W wersie (II.25) Patańdżali następująco definiuje kajwalję: "GDY JEJ [niewiedzy] NIE MA, NIE MA KONTAKTU – USUNIĘCIE – TO JEDYNOŚĆ WIDZOSTWA” [Tłum. Leon Cyboran]. Czym zaś jest niewiedza (awidja) wyjaśnia Patańdżali w wersie (II.5): „WIDZENIE W NIETRWAŁYM, NIECZYSTYM, NIEWYGODNYM, BEZJAŹNIOWYM TRWAŁEGO, CZYSTEGO, POMYŚLNEGO, JAŹNI – NIEWIEDZĄ” [tłum. Leon Cyboran]. W innym miejscu (II.17) tłumaczy, czym jest samjoga:  „KONTAKT WIDZA I PRZEDMIOTU WIDZENIA – PRZYCZYNĄ PRZEDMIOTU USUNIĘCIA” [tłum. Leon Cyboran].

Samjogę można pojmować jako zwykły stan ludzkiej świadomości, w którym Jaźń utożsamia się z przedmiotami swojego doświadczenia. Gdy mówimy na przykład „Jestem zmęczony” albo „Jestem zatroskany” czy „Pragnę tej rzeczy” nasza świadomość pozostaje w stanie samjogi, Widz nie potrafi odróżnić się od  Widzianego.

Patanjali mówi (IV. 27), że drogą do uwolnienia się z samojogi jest nieustanne odcinanie się od tych fałszywych utożsamień: z wrytti, czyli poruszeniami umysłu oraz kleśami – uciążliwościami powodującymi cierpienie. Metodę tę opisuje w wersie I.12: „POWŚCIGNICIE ICH ĆWICZENIEM I BEZPRAGNIENIOWOŚCIĄ. A w wersie II.26 dodaje: „NIEZMĄCONE POZNANIE ROZRÓŻNIAJĄCE – ŚRODKIEM DO USUNIĘCIA”

Termin „siddhanta” oznacza kres doskonalenia się, ostateczną doskonałość. Siddhą nazywamy tego, kto posiadł siddhi, czyli doskonałość i szczególne moce. „Ja to Absolut” - powie wyznawca szkoły wedanty, siddhantin zaś ujmie to inaczej: „Ja będzie Absolutem”. Choć kajwalja odnosi się do ostatecznego celu duchowej drogi, to wyznacza także początek nieskończonych możliwości. Pojmowana jako „absolutna wolność” staje się synonim stanu siddhy, który pozwolił by Najwyższy Byt przeniknął go na wszystkich poziomach, który poddał mu się całkowicie. Oznacza to zintegrowany rozwój na wszystkich poziomach, a nie tylko wertykalne wznoszenie się ponad świat, o jakim mówi większość tradycji duchowych. Jedynie taka wielowymiarowa transformacja zasługuje na miano „doskonałości”. Nie może być nią przebudzony duch w chorym ciele i w chorej duszy. To, czy siddha postanowi dalej istnieć w wymiarze fizycznym czy nie, jest bez znaczenia. Jeśli podejmie taką decyzję, to tylko z myślą o doprowadzeniu do przebudzenia i przeobrażenia całej ludzkości. Jeśli zaś postanowi inaczej, to nie z konieczności, jaką byłaby degeneracja ludzkiego organizmu. Inaczej niż w przypadku ślubowania buddyjskiego bodhisattwy, który zobowiązuje się pozostać w samsarze do czasu, aż wszystkie czujące istoty osiągną oświecenie, siddhantin zainteresowany jest przemianą świata, jednocześnie uznając jego wartość i nie odmawiając mu realności. Świat jest ze swej natury boski. Jest naszą wspólną przestrzenią, w której Bóg urzeczywistnia w nas swój największy potencjał.

Ostatnia, czwarta część (pada) Jogasutr nie jest więc ich kresem. Wszyscy razem musimy napisać ich zakończenie, spełniając nasz ewolucyjny potencjał.

W wersie IV.2 Patańdżali wyraża przekonanie, że ludzka rasa przejdzie ewolucyjną transformację, gdyż potencje natury są nieograniczone: „PRZEMIANA W INNY RODZAJ – PRZEZ WYLEW PIERWIASTKÓW TWÓRCZYCH” [tłum. Lepon Cyboran].

To, co siddhowie osiągnęli w wymiarze jednostkowym, może stać się dla nas wszystkim ostatecznym celem, horyzontem doskonałości. Zbiorowa przemiana ludzkiej rasy nie jest popularnym tematem w literaturze poświęconej duchowemu wyzwoleniu. Przewodnikami mogą być tu dla nas współcześni siddhowie, jak Sri Aurobindo i Ramalinga Swamigal. Idąc za ich przykładem i słuchając ich nauk jogicznych przybliżymy się do osiągnięcia Absolutnej Wolności. Mistrzowie ci wskazali nam drogę ku całkowitemu poddaniu się i przemianie, które są niezbędne do tego, by ludzkość urzeczywistniła swój najwyższy potencjał. Tylko tak zrealizuje się kajwalja – absolutna wolność.

Copyright: M. Govindan Satchidananda, 2003